Wat is socratisch motiveren?

Socratische gespreksvoering, motiveren en motivatie. Mensen veranderen niet onder dwang. Oefen dwang uit en het gaat onherroepelijk mis met de zaak die je wilt veranderen. De betrokkenen willen alleen veranderen als ze dat zelf willen, uit eigen vrije wil. Bij socratische motivatie gaat het om innerlijke bereidheid en niet om het afdwingen van extern advies. De omstandigheden en het moment spelen daarbij ook een belangrijke rol. Iemand met een ochtend humeur of die net van een drukke dag thuis komt willen motiveren is vragen om problemen. Dan zijn de rapen pas echt gaar. Als je mensen tegen hun zin wilt veranderen, ervaar je boosheid, verdriet, frustratie, irritatie en wordt je als opdringerig ervaren. Bij socratische motivatie wordt als het ware een afweging gemaakt van voor- en nadelen. Maar niets ligt vast met regels en wetten. Alles is relatief. Niet de keuze tussen goed en kwaad, maar tussen twee min of meer slechte of goede opties. Soms een dilemma waarbij je moet kiezen, waarvan er altijd een minder prettige afloop is. Maar goed, zolang het maar loopt en er een dynamisch proces op gang kan worden gebracht.

De hond van Pavlov

Waarom veranderen sommige mensen nauwelijks? Dit komt grotendeels door vaste patronen, conditioneringen en triggers. Volgens de conditioneringstheorie van Pavlov wordt gedrag grotendeels bepaald door het ontvangen van beloningen. In het bekende voorbeeld van Pavlov met de honden kreeg de hond eten na het horen van een bel. Andere keer werd de bel gehoord, maar werd er geen eten aan de hond gegeven. De hond kwijlde omdat hij de bel hoorde en wist dat hij daarna gevoerd zou worden. Het gedrag wat iemand doet heeft dus een functie die wordt opgeroepen door invloeden van de omgeving.

Patronen van motivatie en motiveren in de hersenen

Jarenlang kunnen we als het ware op de automatische piloot staan. We doen de dingen die we gewend zijn te doen. Het draait allemaal om bevrediging op korte termijn. Onze hersenen hebben dat patroon opgeslagen. Zowel van diegene met de behoefte om te motiveren als diegene die motivatie nodig heeft. Daarin schuilt ook een vorm van machteloosheid of besluiteloosheid. Langetermijndenken is de slogan van een hedonistische generatie. We kunnen stellen dat we daarin te maken hebben met een grote groep luie mensen. Veranderen kost veel energie en tijd. En aangezien het moeilijk kan zijn om tijd vrij te maken, blijven we de verandering vooruit stuwen. Of dingen laten doen door iemand anders. Veranderen is een ander programma leren. Verslaving en codependency bijvoorbeeld zijn moeilijke gedragspatronen om te veranderen.

Basis Socratische gespreksvoering

Eigenlijk klopt de term ‘motiveren’ niet helemaal. Motivatie is eigenlijk de ander dingen laten doen die hij waarschijnlijk helemaal niet wil. Motivatie is dan synoniem met ‘aanpassen’ of ‘gewoon’ moeten zijn zoals de ander’. Juist daarom wil de ander niet veranderen. Als iemand ergens niet gemotiveerd voor is, zeggen we eigenlijk dat we iets van de ander verwachten. Het kan soms dwingend lijken. Dit is een grote valkuil bij gespreksmanagement. Misschien wil hij gewoon zo zijn. Prima toch?

Doel van motivatie en motiveren is genieten van het gesprek

Socratische gespreksvoering, motivatie of motiveren is gebaseerd op het begrijpen waarom de ander niet wil veranderen. Waarom hij of zij zo wil zijn of zelfs niet anders kan zijn. Het klinkt bizar, maar iemand kan ervoor kiezen om bijvoorbeeld door te gaan met drinken of gokken. In de literatuur van de Anonieme Alcoholisten (AA) wordt het omschreven als ‘Leven en laten leven’. Respect voor de ander, maar de ander moet ook respect voor mij hebben. Socratische motivatie is gericht op het scheppen van duidelijkheid. Geen ‘duwen’ of ‘trekken’ in een gesprek. De ander hoeft nergens heen en jij of ik kan ook een eigen weg in slaan. Schep orde in de chaos en houd rekening met de ander. Het punt is dat we van het gesprek moeten leren genieten. In de bijbel zegt Jezus ergens “ergert u niet maar verwondert u slechts”. Wijze woorden en een uiterst effectieve benadering.

De vijf stappen van Socratische gespreksvoering

1. Bepaal het probleem
2. Verhelder levensmotieven. Bepaal de functie van het probleem.
3. Voor- en nadelen van het probleem op korte en lange termijn.
4. Moet de ander iets veranderen? Weet hij het zeker? Twijfelt hij of wil hij het laten zoals het is?
5. Wil hij veranderen? Hoe? Pas het referentiekader aan. Verander het niet? Blijf in contact hoe het gaat.